Basit bir anlatım olabilmesi için, konservasyonunu yapacağımız çinilerin tek bir duvardaki pano olduğunu varsayalım.
Öncelikle çini konservasyonuna başlamadan önce, yapının plan ve projelerinin elimizde olması gerekir.
Mevcut halinin genel ve detaylı fotoğraflarını çekip arşivledikten sonra, çinilerin rölövesini almamız gerekiyor. Ama öncesinde basit bir kontrol ile, düşmek üzere olan çini olup olmadığına dikkat edilmelidir. Düşmek üzere olan çini varsa, veya üzerindeki sır tabakası dökülen hassas çiniler varsa, bu çinilere öncelikle müdahale edilmelidir, ama bu yazıda tüm çinileri iyi durumda kabul ederek, makale uzamasın diye detaylarına girmeyeceğiz.
Çinilerin rölövesini almanın en basit yolu, çinilerin üzerine şeffaf bir naylon veya asetat kağıdını yapıştırmaktır. Yapıştırma için kağıt bant kullanılabilir. Bantın yapışkanının çok kuvvetli olmamasına dikkat edilmelidir.
Serdiğimiz şeffaf naylonun üzerinden asetat kalemleriyle, çininin desenleri, tüm derzleri, tüm kılcal çatlak ve delik, kırık, eksik kısımları çizilmelidir.
Tüm çizim işi bittiğinde önümüzde panonun karolajı olustuktan sonra, her bir karo için numaralandırma yapılmalıdır. Genellikle numaralandırma sol üst karoya, soldan sağa A1 A2 A3 …, alt sıraya geçince B1 B2 B3 … şeklinde yapılır.
Bütün işaretlemeler bittiği zaman şeffaf naylonumuzu alıp, çizim masasında temize geçebilir ve taratarak, çizim programlarıyla bilgisayarda projesini düzenleyebiliriz.
Konservasyon için öncelikle çinilerin yüzeyindeki tuzluluk oranını ölçmemiz gerekir. Bunun için tuz ölçüm aletinin ucuna saf su le ıslatılmış bez koyarak ölçüm yapabilir. İlk değerler genellikle yüksek çıkacağı için çini yüzeylerini saf su ve bezler yardımıyla bir kaç kez yıkamalı ve tuzluluk oranını ölçerek %10’dan az değerlere düşürmeliyiz.
Tuzdan arındırma işleminden sonra çinileri hafif çekiç veya tokmaklar yardımıyla kontrol ederek, arkasında boşluk olan çinileri tespit etmeliyiz.
Arkası boş olan çinilerde, derz kısımlarından ince uçlu matkap ile delik açarak puar yardımı ile içindeki toz tabakasını mümkün olduğunca almalı, sonrasında ise Etil Alkol enjekte ederek, yine ince uçlu şırıngalar ile Primal AC inceltilip enkejte edilmelidir. Primal AC’nin donma süresi boyunca çiniler ön yüzünden preslenmelidir. Presleme esnasında çini yüzeylerine zarar vermemeye dikkat edilmelidir.
Boş çiniler mikroenjeksiyon yöntemiyle sağlamlaştırıldıktan sonra, çini derzleri ince uçlu keskiler ile çinilere zarar vermeden açılmalı ve yeni derz yapılmalıdır. Derz malzemesinin içeriği değişmekle birlikte genellikle elenmiş taş tozu, Primal AC ve saf su kullanılabilir.
Derzleri tamamlandıktan sonra, çini yüzeyleri saf su ve non-iyonik deterjan ile temizlenmelidir. Temizlikten sonra, çini yüzeylerindeki tuz oranı tekrar kontrol edilmeli ve %10-15 değerlerini üzerindeyse, tekrar tuzdan arındırma işlemi yapılmalıdır.
Çini yüzeyindeki sır tabakasının uzun yıllar zarar görmemesi için tüm çini yüzeylerine, Parolid B72 %3 oranına kadar Etil Alkol ile inceltilerek sürülmeli veya pompa yardımıyla püskürtülerek, koruyucu tabaka oluşturulması sağlanmalıdır.
Genel hatlarıyla çini konservasyonunun yapım aşamaları bu şekilde olup, mevcuttaki çinilerin hasar durumlarına gore, kullanılacak malzemelerin karışım oranlarında değişiklikler yapılabilir.
Konservasyonda amaç, mümkün olduğunca çinileri yerinden sökmeden müdahale ederek korumaktır.
Çini yüzeylerinde zamanla oluşmuş olan kırık veya çatlak bölümler, uygun boyalar ile renklendirilebilir. Fakat renklendirme işlemindeki amaç, genel görüntü bozukluğunun giderilmesi olsa da, birebir aynı tonlar ile yapılmamalı, bir kaç ton açık veya koyu tonlar tercih edilerek, genel görüntü tamamlansa bile müdahale edilmiş bölgelerin de farkedilmesi sağlanmalıdır.
Eksik, kayıp veya çalınmış çini karolar varsa, Çinideki uygun desen ile renklendirme yapılabileceği gibi, yeni çini üretimi de yapılabilir. Diğer seçenek ise, eksik çiniler için tamamlama yapılmadan, gelen ziyaretçilerin, çinideki eksik bölümleri görebilmeleri ve yıllar içinde olan kayıpları farketmeleri de sağlanabilir.
Çinilerin bulunduğu mekanın kullanım amacına göre tercih yapılmalı, sadece görsel olarak güzel gözükmesi için müdahale edilmemelidir.
